Phân tích hai khổ đầu bài thơ Vội Vàng của nhà thơ Xuân Diệu

Vội vàng trong tập thơ (1938), là một thi phẩm thể hiện sự sống động và tài hoa những cảm nhận mới mẻ của Xuân Diệu về cuộc đời và thiên nhiên, về tuổi trẻ và tình yêu, về thời gian, đồng thời cũng tuyên bố một quan niệm sống đầy tính tích cực. Qua bài thơ, người đọc có thể nhận ra nhiều điểm đặc biệt cho nghệ thuật thơ Xuân Diệu: Giàu cảm xúc, lắm lý lẽ, nhịp điệu sôi nổi, bồng bột, cách tính năng lượng hình ảnh độc đáo, lối diễn tả một cách vừa cố gắng, vừa tự nhiên..

Vội vàng được mở đầu bằng một khổ thơ ngũ ngôn, rắn rỏi và sức mạnh:

"Tôi muốn tắt nắng đi

Cho màu đừng nhạt mất

Tôi muốn buộc gió lại

Cho hương đừng bay đi."

Gần như đây là khổ thơ thâu tóm lấy tinh thần của cả bài. Cái tôi của nhà thơ (cũng là cái tôi cá nhân- không nhập mình, sao chép mình vào đâu hết, mà hiên ngang, đứng ngay từ đầu ngõ vào thế giới thơ. Ta đoc thấy ở đây một su tự tin lớn cùng với một tính năng muốn dị thường: Tắt nắng, buộc gió, chống lại sự vận hành theo quy luật của vũ trụ. Vì đâu nhà thơ nên trở thành "ngông cuồng" như vây? Lời giải thích - không chờ người đọc phải bàng hoàng suy nghĩ - đã được nói rõ trong chính câu thơ ấy. Tất cả đều được xác định bởi nghịch lí này: Thiên nhiên ban cho ta đáng sống nhưng mặt khác lại đưa ra những giới hạn nghiệt nga. Thời gian- đó là nổi ám ảnh thường trực đối với ta, nó vừa de dọa cướp mất của ta những cái gì đẹp đẻ nhất, lại vừa chuốt nhọn trong ta ý thức sống, ý thức tranh đoạt. Qua thơ và qua thái độ dấn thân của mình, luôn giục giã những ai biết sống Hãy nhìn đời bằng đôi mắt xanh non, Nhà thơ thật có lí khi kêu gọi như vậy. Với đôi mắt xanh non, nghĩa là đôi mắt luôn háo hức quan sát, luôn biết ngạc nhiên tựa đôi mắt trẻ thơ, người ta có thể thấy được rất nhiều điều thú vị trong thế giới này. Từ khi cái tôi cá nhân được giải phóng, cái nhìn của nó không còn bị đóng khuôn trong định kiến nữa. Chính vì vậy, mỗi quan sát của nó là một phát hiện không tấm thường và luôn khơi dậy niềm yêu cuộc sống dạt dào. Cuộc đời, theo Xuân Diệu, là một bữa tiệc thịnh soạn với bao của ngon vật lạ đang kích thích mọi giác quan của ta và mời gọi ta thưởng thức:

"Của ong bướm này đây tuần tháng mật

Này đây hoa của đồng nội xanh rì

Này đây lá của cành tơ phơ phất

Của yến anh này đây khúc tình si

Và này đây ánh sáng chóp hàng mi."

Cụm từ này đây được lặp lại liên tiếp trong năm câu thơ liền đã làm nổi rõ vừa sự hào phóng của thiên nhiên, vừa sự phấn chấn tột độ của nhà thơ khi đối diện với cuộc đời. Nhà thơ như muốn nói, trong cử chỉ vội vàng và trong nhịp điệu ngôn từ dồn dập, rằng: Tất cả là của chúng ta, chúng gần lắm, rất vừa tầm tay, còn chần chừ gì nữa.. Điệp từ của xác định quan hệ sở hữu vang lên như một lời thúc dục hết sức nhiệt tình.

Qua Vội vàng, cũng như qua phần lớn sáng tác của Xuân Diệu trước Cách mạng, người đọc luôn thấy nhà thơ kêu to lên điều ngỡ rằng vừa mới được phát hiện: Quy luật bao trùm vũ trụ là quy luật tìm đôi, không ai có thể đứng ngoài. Để quyến rũ nhau, tất cả đều hãnh diện khoe vẻ đẹp thanh tân của mình. Mây không còn là mây, gió không còn là gió, có không còn là cỏ, xuân không còn là xuân cộc lốc, vô hồn, phi cá tính. Dưới đôi mắt nhìn bỡ ngỡ, hồn nhiên, hồn hậu, đắm say, mây phải là mây đưa, gió phải là gió lượn, cỏ phải là cỏ rạng, xuân phải là xuân hồng, thời phải là thời tươi.. Luôn cho một định ngữ đi kèm với một danh từ như trên, có lẽ tác giả muốn lưu ý rằng những cái mà nhà thơ thay thế trong đời không giống những cái mà con mắt già nua của bao người thấy, vì vậy, cần phải có một cái tên mới gọi cho chúng. Chưa thỏa mãn với cách gọi tên mới, nhà thơ đã đưa tiếp một so sánh mới làm vật chất hóa, vật thể hóa cả cái rất trừu tượng là thời gian: Tháng giêng ngon như cặp môi gần. Trong văn học Việt Nam, đã có ai nói về chuyện mới mẻ, hấp dẫn cuộc đời một cách lạ lùng và đầy ấn tượng như thế. Nhờ vào mắt của một nhà thờ tin tường, cái ngon của tháng giêng mới được hình dung như cái ngon của cặp đôi gắn kết tức là cặp đôi đang hé mở, khát khao, chờ đọi (và nói vui một chút, trên môi đôi là đôi mắt khép hờ, dịu dàng). Với cách diễn tả đặc biệt, Xuân Diệu muốn nói cùng chúng ta tuổi trẻ và tình yêu chính là mặt trời của cuộc sống (V. Huy-gô từng phát biểu: "Cuộc sống là hoa, tình yêu là mật trong hoa"). Và đây là ánh sáng của hàng mi - thêm một câu thơ thể hiện cảm xúc trên một cách hết sức rõ nét. Với kẻ si tình, si mê cuộc sống, hàng mi của người đẹp mỗi lần nhẹ nhàng là ánh sáng của nó tỏa ra ánh sáng ra cả vũ trụ (trong thơ Xuân Diệu, cái từ này có thể hiện ra nhiều lần trong các câu, các bài khác nhau: Ánh sáng ban từ một nét tay- "Dâng"; Tâm trí còn kinh gió cá nhân! / Bốn bề không khí tái tạo / Một luồng ánh sáng xõa qua mặt / Thăm cả một đường đi, rực rỡ cả đời - "Tình qua"). Đặc biệt, với câu thơ Tháng giêng.. đã dẫn, Xuân Diệu đã thực sự lấy cái đẹp của người trẻ tuổi làm phép đo để đánh giá mọi thứ trên đời.

Tuy được viết ra trong niềm lo âu về thời gian trôi nổi, nhưng bằng chất lượng nghệ thuật tuyệt vời của mình, Vội vàng đã trở thành một tác phẩm có sức sống vượt thời gian. Bên cạnh hình thái xử lý trước thời gian của một cái tôi xã hội, Vội vàng còn là một kỹ thuật xử lý của cái tôi thi nhân nữa. Nhà thơ còn gửi lại cho đời, cho hậu thế những giá trị thẩm mĩ đích thực, lớn lao, khơi dậy một tình yêu đằm thắm đối với chốn Bồng-lai-hạ-giới và đối với thơ. (Phan Huy Dũng)