Phân tích đoạn thơ: Mình đi, có nhớ những ngày... Tân Trào, Hồng Thái, mái đình, cây đa (Việt Bắc)

Đềbài: "Mình đi, cỏ nhớ những ngày.. Tân Trào, Hồng Thái, mái đình, cây đa?

Anh/chị hãy phân tích đoạn thơ trên. Từ đó nhận xét về tính dân tộc trong thơ Tố Hữu.



Bài làm:

Tổ Hữu là nhà thơ lớn, là cánh chim đầu đàn của nền thơ ca cách mạng Việt NamCác tác phẩm của ông luôn in đậm khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn, mang tính trữ tình chính trị và đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc." Việt Bắc "là một trong những sáng tác hay nhất của đời thơ Tố Hữu, là đỉnh cao của thơ kháng chiến chống Pháp. Đó được xem như một bản tổng kết bằng thơ cuộc kháng chiến trường kì, gian khổ mà anh dũng kiên cường. Cả bài thơ cũng thể hiện một tấm lòng tri ân sâu nặng về nghĩa tình cách mạng của nhà thơ nói riêng, của bộ đội miền xuôi nói chung với mảnh đất và con người Việt Bắc. Lịch sử đã sang trang, mà mỗi lần đọc lại đều rưng rưng rưng xúc động:

" Mình đi, có nhớ những ngày.. Tân Trào, Hồng Thái, mái đình, cây đa?

Mười làm năm đi hết cuộc đời trai trẻ, mười lăm năm gắn bó với thượng ngàn heo hút, biết bao kỉ niệm vơi đầy, người thi sĩ - chiến sĩ ấy làm sao không lưu luyến khi rời xa? "Khi ta ở chỉ là nơi đất ở - Khi ta đi đất đã hóa tâm hồn". Tháng 10 năm 1954, nhà thơ theo cơ quan trung ương, chính phủ rời chiến khu Việt Bắc về tiếp quản thủ đô sau khoảng thời gian dài đã đồng cam cộng khổ cùng mảnh đất và con người Việt Bắc, trong giây phút chia tay đầy lưu luyến và dạt dào xúc cảm, Tố Hữu đã viết bài thơ Việt Bắc. Những kỉ niệm cứ ùa về như dòng thượng nguồn tuôn chảy qua lời đối đáp ngọt ngào đằm thắm của kẻ ở - người đi mà khởi nguồn là phút nắm tay giã biệt bịn rịn đầy lưu luyến. Nối tiếp là những lời gợi nhắc của người ở lại về những kỉ niệm không thể nào quên.

Vẫn trong cấu trúc đối đáp "ta – mình" như lời giao duyên tỉnh tứ gợi về không gian văn hóa làng Việt gần gũi thân thương, từng câu hỏi của người ở lại như xoáy sâu vào tâm trí người đi:

"Mình đi, có nhớ những ngày Mưa nguồn suối lũ, những mây cùng mù"

Nhớ về Việt Bắc là nhớ về những ngày tháng cùng chung sống với những cơn mưa đầu nguồn xối xả, với lũ suối thành sông, với âm u núi rừng mây mù giăng khắp. Thời tiết khắc nghiệt mang đặc trưng của thiên nhiên nơi đây đã tôi luyện ý chí, nghị lực và tinh thần thép cho những người chiến sĩ đến từ miền xuôi. Cách nói nhấn mạnh "những mây cùng mù" càng tô đậm những khó khăn gian khổ đã trở thành quen thuộc, đã trở thành một phần cuộc sống suốt 15 năm ròng gắn bó. Người ở lại gợi nhắc đầy trăn trở: Liệu rằng người về xuôi có còn nhớ chăng?

"Mình về có nhớ chiến khu,

Miếng cơm chấm muối mối thù nặng vai?"

Vẫn là "mình" đó mà lúc lại là "mình đi", lúc lại là "minh về", dường như cảm xúc của người ở lại chộn rộn quá, như chống chếnh, như chơi vơi, vừa nhớ tiếc, vừa luyến lưu. Không chỉ nhớ về khung cảnh mưa lũ mây mù, có chút ảm đạm nhưng vẫn mang đậm chất trữ tỉnh, thơ mộng, phóng khoáng và hùng vĩ của thiên nhiên, mà người ở lại còn gợi nhớ về cuộc sống sinh hoạt ở chiến khu với "miếng cơm chấm muối" đạm bạc mà nghĩa tình. Câu thơ có vế sóng đôi "mối thù nặng vai" diễn tả ý chí quyết tâm một lòng của quân và dân Việt Bắc. Những khó khắn thiếu thốn ấy càng thổi bùng lên ngọn lửa hờn căm, càng nhắc nhở về mối thù quân xâm lược đang kết hình kết khối đè nặng lên vai. Câu thơ cũng bộc lộ niềm tự hào của những con người đã từng trải qua những ngày tháng gian khổ, kiên trì đấu tranh để giành lại độc lập tự do và đem đến cho nhân dân cuộc sống hạnh phúc, ấm no.

Phút chia tay thật nhiều điều muốn nói! Những câu hỏi như khơi sâu người ở bộc lộ nỗi trống trải, thiếu hụt trong lòng bằng hình ảnh nhân hóa:

"Mình về, rừng núi nhớ ai

Trám bùi để rụng, măng mai để già"

Người về với thị thành tấp nập, để lại khoảng trống khó lấp đầy của không gian. Núi rừng cũng như bần thần nhớ "ai". Những món ăn đặc sản núi rừng "trám bùi", "măng mai" cũng để rụng, để già, không còn người thu hái. Tất cả trở về với nguyên sơ, với sự tĩnh lặng hiu hắt khi bộ đội về xuôi. Không buồn nhớ sao được! Vẫn với tâm trạng băn khoăn luyến nhớ, người ở lại hỏi người ra đi:

"Mình đi cỏ nhớ những nhà

Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son?"

Hai câu thơ có hình ảnh tượng trưng và tương phản đầy ấn tượng. Những ngôi nhà sản thấp thoáng sau những vạt lau sậy hắt hiu, hoang vắng, đó là mái ấm của những con người Việt bắc chân chất mộc mạc. Đó cũng là nơi nuôi dưỡng những tấm lòng son sắt thủy chung với cách mạng trường kì. Vẫn trong mạch cảm xúc băn khoăn trăn trở, đồng bảo gợi nhớ những hình ảnh thân thương ấy bằng một niềm kiêu hãnh về phẩm chất cách mạng của mình. Sự tương phản hình ảnh "hắt hiu lau xám" và "đậm đà lòng son", một hình ảnh ẩn dụ rất đẹp ca ngợi tấm lòng son sắt thủy chung, cảng khắc sâu ấn tượng về những con người tuy còn nghèo khổ, thiếu thốn nhưng giàu tình yêu nước, gắn bỏ thủy chung với cách mạng và kháng chiến.

Nhớ về Việt Bắc, không thể không nhớ đến những ngày tháng đấu tranh gian khổ:

"Mình về, còn nhớ núi non

Nhớ khi kháng Nhật, thuở còn Việt Minh

Mình đi mình có nhở mình

Tân Trào, Hồng Thái, mái đình, cây đa?"

Cùng với những hình ảnh đặc trưng cho vùng cao Việt Bắc của quê hương, đại từ mình xuất hiện đều đặn, nhịp nhàng và biến hóa linh hoạt suốt khổ thơ đã tạo nên sắc điệu trữ tinh thắm thiết, đậm đà tính dân tộc. Nếu đại từ "mình" được dùng để chỉ những người bộ đội miền xuôi, người ra đi trong cuộc chia tay ấy thì sang đến câu thơ cuối khổ, "mình" được điệp lại ba lần với ý nghĩa khác nhau mà lại quyện hòa, gắn bó không thể rạch ròi phân định. Đó là cách xưng hô ân tình, đằm thắm như lời lẽ tình tứ của đôi trai gái xưa "Mình về ta chẳng cho về - Ta nắm vạt áo ta đề câu thơ". Mình có trong ta mà ta cũng luôn hiện hữu trong trái tim mình.

Với tình cảm gắn bó tha thiết ấy, người ra đi hãy đừng quên những tháng ngày cùng nhau chiến đấu "khi kháng Nhật – thủa còn Việt Minh", và đừng quên những cái tên thân thuộc Tân Trào, Hồng Thái, nơi khởi nguồn của những chiến công; đừng vội phai nhòa những kí ức thiêng liêng về buổi lễ xuất quân dưới gốc đa cổ thụ bên mái đình Tân Trào năm ấy.

Câu thơ cuối cùng có sự đổi chỗ thú vị: Mái đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào được hoán vị thành "Tân Trào, Hồng Thái, mái đình, cây đa" vừa nhấn mạnh cái tên đã đi vào lịch sử vừa tạo nên tính chất mới mẻ, độc đáo cho câu thơ lục bát. Người Việt Bắc luôn mong muốn người ra đi hãy khắc ghi và luôn gìn giữ những phẩm chất cách mạng vốn có vẹn nguyên như những ngày đầu!

Nói đến sự đóng góp của Tố Hữu trong nền thơ ca Việt Nam hiện đại, không thể không nói đến đóng góp quan trọng trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, tinh thần dân tộc trong thơ. Thơ Tố Hữu bài nào cũng vậy, đều đậm đà sâu sắc phong vị quê hương, từ ngôn từ giản dị, mộc mạc, cách xưng hô 'mình- ta "thân tình ấm áp; hình ảnh của dưa cả mắm muối, của sân đình gốc đa, của dáng mẹ, dáng chị, dáng anh quen thuộc, chân quê đến cách cảm, cách nghĩ và một tâm hồn dào dạt nghĩa tỉnh trong thơ. Tất cả điều đó đã làm nên nét rất riêng trong phong cách sáng tác của nhà thơ. Đó cũng là lí do khiến thơ của Tố Hữu chuyển tải những điều lớn lao mà rất tự nhiên thấm sâu vào lòng người đọc nhiều thế hệ, làm nên sức sống lâu bền.

Với mười hai câu thơ lục bát Tổ Hữu đã tạo thành sáu câu hỏi với kết cấu trùng điệp như khắc sâu vào kỉ niệm người đi về một miền đất hoang sơ mà nghĩa tình. Mỗi câu đều gợi lại nét tiêu biểu trong chuỗi kỉ niệm về Việt Bắc: Việt Bắc gian khổ thiếu thốn, Việt Bắc nghĩa tình sâu đậm, Việt Bắc gắn liền với những sự kiện lịch sử trọng đại của cách mạng Việt Nam. Đọc đoạn thơ ta như thấy ngân vang khúc nhạc tình yêu êm ái dịu dàng. Những câu hỏi là nỗi niềm băn khoăn của đồng bào Việt Bắc đấy nhưng thực chất lại chính là những lời tự dặn lòng mình của nhà thơ: Trở về xuôi rồi đừng quên những năm tháng cơ hàn khốn khó ở Việt Bắc, đừng quên những con người mộc mạc mà ân nghĩa thủy chung. Ta nhận thấy một tấm lòng biết ơn sâu nặng của nhà thơ với Việt Bắc, thấy yêu mến và trân trọng hơn sự cống hiến của nhân dân mọi miền cho độc lập hôm nay. Tôi chợt hỏi mình" ta đã làm gì cho Tổ quốc hôm nay?"