Soạn bài: Những ngôi sao xa xôi - Lê Minh Khuê - Ngữ Văn Lớp 9

Những ngôi sao xa xôi - Lê Minh Khuê

I. Mở bài

Ôi Tổ quốc, ta yêu như máu thịt

Như mẹ cha ta, như vợ như chồng

Ôi Tổ quốc, nếu cần, ta chết

Cho mỗi ngôi nhà, ngọn núi, con sông

(Sao chiến thắng, Chế Lan Viên)​

Hình ảnh những thanh niên xung phong với lòng dũng cảm và tình yêu nước mãnh liệt đã xuất hiện rất nhiều trong thơ văn Phạm Tiến Duật với "Gửi em, cô gái thanh niên xung phong", Lâm Thị Mĩ Dạ với "Khoảng trời hố bom", Nguyễn Đình Thi với "Lá đỏ".. Đó cũng chính là nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà văn nhà thơ. Truyện ngắn "Những ngôi sao xa xôi" của Lê Minh Khuê đã góp thêm những chân dung đẹp, chân thực và sinh động..

II. Thân bài

1. Khái quát hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ

"Những ngôi sao xa xôi" là tác phẩm đầu tay của Lê Minh Khuê, được viết năm 1971 giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc đang diễn ra rất ác liệt. Lê Minh Khuê đã khắc họa thành công hình ảnh những cô gái thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn với những vẻ đẹp kì diệu của tâm hồn, lòng dũng cảm và tình đồng dodọi keo sơn gắn bó. Truyện giúp ta hiểu hơn về cuộc sống của những cô gái thanh niên xung phong trên một cao điểm ở tuyến đường Trường Sơn.

2. Ý nghĩa nhan đề

- Hình ảnh ngôi sao: Gợi hình ảnh đẹp, sáng, lấp lánh trên bầu trời.

- Hình ảnh Những ngôi sao xa xôi trong truyện chính là hình ảnh ẩn dụ đẹp đẽ cho các cô gái thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn những năm đánh Mĩ: Dũng cảm, hồn nhiên, yêu đời, lãng mạn, giàu tình cảm.. Có thể xa chúng ta về thời gian và không gian nhưng tâm hồn sáng trong của họ vẫn mãi như những ngôi sao kia tỏa sáng bất tận. Các chị xứng đáng là "Những ngôi sao xa xôi" trên đỉnh Trường Sơn, những ngôi sao dẫn đường cho dân tộc Việt nam đi tới thắng lợi.

3. Tóm tắt

"Những ngôi sao xa xôi" kể về cuộc sống chiến đấu của ba cô thanh niên xung phong – tổ trinh sát mặt đường – Phương Định, Nho và chị Thao. Họ sống trong một cái hang, trên cao điểm tại một vùng trọng điểm ở tuyến đường Trường Sơn những năm chống Mỹ. Công việc của họ là quan sát máy bay địch ném bom, đo khối lượng đất đá để san lấp hố bom do địch gây ra, đánh dấu những quả bom chưa nổ và phá bom. Công việc nguy hiểm, luôn phải đối mặt với cái chết, nhưng cuộc sống của họ vẫnkhông mất đi niềm vui hồn nhiên của tuổi trẻ, những giây phút thảnh thơi, thơmộng. Họ rất gắn bó, yêu thương nhau dù mỗi người một cá tính. Trong một lầnphá bom, Nho bị thương, hai người đồng đội hết lòng lo lắng và chăm sóc cho Nho. Một cơn mưa đá vụt đến và vụt đi đã gợi trong lòng Phương Định bao hoài niệm, khát khao.

4. Phân tích

- Truyện kể theo ngôi thứ nhất.

- Tác dụng:

+ Tạo một điểm nhìn phù hợp dễ dàng tái hiện hiện thực khốc liệt của chiến tranh.

+ Khắc họa thế giới tâm hồn, cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật một cách chân thực giàu sức thuyết phục.

+ Làm hiện lên vẻ đẹp của con người trong chiến tranh.

a. Hình ảnh 3 cô gái thanh niên xung phong

+ Hoàn cảnh sống và chiến đấu

- Ba cô gái ở trong một cái hang dưới chân cao điểm, giữa một vùng trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn, nơi tập trung nhiều nhất bom đạn, sự nguy hiểm và ác liệt, từng ngày từng giờ phải đối mặt với bom rơi, đạn nổ. Có biết bao thương tích vì bom đạn giặc.

- Chiến tranh không có màu xanh của sự sống, chỉ thấy thần chết luôn rình rập.

- Công việc của các cô đặc biệt nguy hiểm. Họ phải chạy trên cao điểm giữa ban ngày, phơi mình ra giữa vùng trọng điểm đánh phá của máy bay địch để đo và ước tính khối lượng đất đá lấp vào hố bom, đếm bom chưa nổ và nếu cần thì phá bom. Nhiệm vụ của họ thật quan trọng nhưng cũng đầy gian khổ, hi sinh, phải mạo hiểm với cái chết, luôn căng thẳng thần kinh, đòi hỏi sự dũng cảm và bình tĩnh hết sức.

+ Vẻ đẹp tâm hồn của ba cô gái thanh niên xung phong và cũng là của tuổi trẻ Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ

* Nét chung

- Họ là những cô gái còn rất trẻ, tuổi đời mười tám đôi mươi. Nghe theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, họ rời xa gia đình, xa mái trường, tình nguyện vào cái nơi mà sự mất còn chỉ diễn ra trong gang tấc. Họ hi sinh tuổi thanh xuân và không tiếc máu xương, thực hiện lí tưởng cao đẹp: "Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước/ Mà lòng phơi phới dậy tương lại".

- Họ là những người có tinh thần trách nhiệm cao với công việc, lòng dũng cảm, gan dạ không sợ gian khổ hi sinh.

+ Mặc dù còn rất trẻ, luôn phải đối mặt với bom rơi, đạn nổ, họ có thể hi sinh bất cứ lúc nào, nhưng để con đường được thông suốt nên các cô luôn sẵn sàng trong việc ra trận.

+ Họ làm việc một cách tự nguyện, luôn nhận khó khăn, nguy hiểm về mình.

+ Họ đã đặt công việc lên trên cả tính mạng của mình.

+ Họ bình tĩnh, tự tin và có tinh thần dũng cảm.

+ Đối mặt với cái chết, các cô không hề run sợ mà bình tĩnh moi đất, đặt dây, châm lửa, tính toán sao cho chính xác.

- Ở họ còn có tình đồng đội gắn bó, thân thiết: Hiểu được tính tình, sở thích của nhau, quan tâm chăm sóc nhau rất chu đáo. Phương Định bồn chồn, lo lắng khi chờ chị Thao và Nho đi trinh sát trên cao điểm. Khi Nho bị thương, Phương Định và chị Thao đã lo lắng, băng bó chăm sóc Nho cẩn thận với niềm xót xa như chị em ruột thịt và cảm thấy "đau hơn người bị thương".

- Cuộc sống chiến đấu ở chiến trường thật gian khổ, hiểm nguy nhưng họ luôn lạc quan, yêu đời.

+ Họ có cuộc sống nội tâm phong phú, đáng yêu, dễ xúc cảm, nhiều mơ ước.

+ Họ thích làm đẹp cho cuộc sống của mình ngay cả trong hoàn cảnh chiến trường ác liệt. Nho thích thêu thùa, chị Thao chăm chép bài hát, Phương Định thích ngắm mình trong gương, ngồi bó gối mộng mơ và hát..

+ Họ hồn nhiên như những đứa trẻ trước cơn mưa đá.

-> Quả thật, họ là những cô gái mang trong mình những tính cách tưởng như không thể cùng tồn tại nhưng vô cùng gan dạ, dũng cảm trong chiến đấu mà cũng hồn nhiên, vô tư trong cuộc sống sinh hoạt.

Nét riêng

* Nho

- Là một cô gái trẻ, xinh xắn, "trông nó nhẹ, mát mẻ như một que kem trắng", cái "cổ tròn và những cúc áo nhỏ nhắn" rất dễ thương.

- Nho rất hồn nhiên – cái hồn nhiên trẻ thơ: "vừa tắm dưới suối lên, cứ quần áo ướt, Nho ngồi, đòi ăn kẹo" ; khi bị thương nằm trong hang vẫn nhổm dậy, xòe tay xin mấy viên đá mưa. Nhưng trong chiến đấu thì rất dũng cảm, hành động thật nhanh gọn: "Nho cuộn tròn cái gối, cất nhanh vào túi", "quay lưng lại chúng tôi, chụp cái mũ sắt lên đầu.." Và trong một lần phá bom, cô đã bị sập hầm, đất phủ kín lên người. Mặc dù bịthương rất đau nhưng cô không rên la, không muốn cho đồng đội phải lo lắng.

* Chị Thao

- Tổ trưởng, có sự từng trải, mơ ước và dự tính về tương lai có vẻ thiết thực hơn, nhưng cũng không thiếu những khát khao và rung động của tuổi trẻ. "Áo lót của chị cái nào cũng thêu chỉ màu" . Chị lại hay tỉa đôi lông mày của mình, tỉa nhỏ như cái tăm.

- Trong công việc, chị có tính cương quyết, táo bạo. Đặc biệt là sự "bình tĩnh đến phát bực" . Máy bay địch đến nhưng chị vẫn "móc bánh quy trong túi, thong thả nhai" .

- Điểm yếu của chị là sợ máu, sợ vắt: "thấy máu, thấy vắt là chị nhắm mắt lại, mặt tái mét" .

- Và không ai có thể quên được chị hát: Nhạc sai bét, giọng thì chua, chị chăm chép bài hát dù chẳng thuộc nhạc, giọng lại chua, chị không hát trôi chảy được bài nào nhưng chị lại có ba quyển sổ dày chép bài hát và rỗi là chị ngồi chép bài hát.

* Phương Định

- Cũng trẻ trung như Nho, là một cô học sinh thành phố, nhạy cảm và hồn nhiên, thích mơ mộng và hay sống với những kỉ niệm của tuổi thiếu nữ vô tư về gia đình và về thành phố của mình.

- Mang phong cách riêng của người Hà Nội, rất trữ tình và đáng yêu.

=> Mỗi người có một cá tính riêng nhưng ở họ đều ngời sáng vẻ đẹp của chủ nghĩa anh hùng Việt Nam, của tuổi trẻ Việt Nam. Họ đã từ cuộc đời bước vào trang sách, trở thành những anh hùng – những ngôi sao trên bầu trời Trường Sơn.

b) Nhân vật Phương Định

+ Phương Định là cô gái có tâm hồn trong sáng

* Nhạy cảm, mơ mộng

- Là cô gái trẻ người Hà Nội, từng có một thời học sinh hồn nhiên vô tư.

- Hay nhớ về kỷ niệm đã qua.

- Nhạy cảm, thường quan tâm đến hình thức (tự đánh giá mình là một cô gái khá) ; biết mình được nhiều người để ý, thấy tự hào nhưng không vồn vã mà tỏ ra kín đáo, tưởng như kiêu kì.

- Hay mơ mộng, tìm thấy sự thú vị trong cuộc sống, trong cả công việc đầy nguy hiểm "Việc nào cũng có cái thú vị của nó. Có ở đâu như thế này hay không.."

* Hồn nhiên, yêu đời

- Thích hát, thuộc rất nhiều bài hát (từ bài hành khúc bộ đội đến), thậm chí bịa ra lời mà hát.

- Dưới cơn mưa đá, cô "vui thích cuống cuồng", say sưa tận hưởng cơn mưa hồn nhiên như chưa hề nghe thấy tiếng bom rơi đạn nổ.

+ Phương Định là người có phẩm chất anh hùng

- Có tinh thần trách nhiệm với công việc.

- Dũng cảm, gan dạ.

- Bình tĩnh, tự tin và rất tự trọng.

- Khi thực hiện nhiệm vụ phá bom, ban đầu cô cũng thấy căng thẳng, hồi hộp, nhưng cảm thấy có ánh mắt của các chiến sĩ đang dõi theo động viên, khích lệ, lòng tự trọng trong cô đã thắng cả bom đạn.

- Thương yêu những người đồng đội của mình:

+ Chăm sóc Nho chu đáo.

+ Hiểu rõ tâm trạng lo lắng của Thao khi Nho bị thương, mặc dù Thao đã cố che dấu bằng việc bảo cô hát.

+ Với đại đội trưởng, chỉ tiếp xúc qua điện thoại nhưng biết rõ từ cách ăn nói đến đặc điểm riêng.

+ Quý trọng và cảm phục tất cả những chiến sĩ mà cô đã gặp trên tuyến đường Trường Sơn.

- Qua dòng suy tư của Phương Định, người đọc không chỉ thấy sự tỏa sáng của phẩm chất anh hùng mà còn hình dung được thế giới nội tâm phong phú ở cô.

- Sự khốc liệt của chiến tranh đã tôi luyện tâm hồn vốn nhạy cảm yếu đuối thành bản lĩnh kiên cường của người anh hùng cách mạng.

- Nét điệu đà, hồn nhiên, duyên dáng của một cô gái càng tôn thêm vẻ đáng yêu của cô Thanh niên xung phong gan dạ, dũng cảm.

- Phương Định (cũng như Nho và Thao) là hình ảnh tiêu biểu cho thế hệ trẻ Việt Nam thời chống Mỹ cứu nước.

=> Chiến tranh là đau thương mất mát song chiến tranh không thể hủy diệt được vẻ đẹp tâm hồn rất tươi xanh của tuổi trẻ, của con người. Chính từ những nơi gian lao, quyết liệt ta lại thấy ngời sáng vẻ đẹp của tuổi trẻ, của chủ nghĩa anh hùng Cách mạng Việt Nam.

5. Mở rộng, liên hệ tác phẩm cùng chủ đề (đề tài)

Trường Sơn là nơi thử thách ý chí, khí phách con người Việt Nam. Chính những con người như Phương Định, Thao, Nho đã xướng lên bài ca tuyệt đẹp của "những bông hoa tình yêu Tổ quốc trên tuyến lửa" anh hùng. Giữa sự ác liệt của chiến tranh, vẻ đẹp của họ vẫn tỏa sáng. Họ vấn là những con người rất đỗi bình thường nhưng đã góp phần tạo nên những kì tích anh hùng chi dân tộc:

"Em là người thanh niên xung phong

Không có súng, chỉ có đôi vai cáng thương, tải đạn

Giữa tầm đạn thù, tấm gương dũng cảm

Em vượt đường dài tiếp thêm lửa tiến công"

(Những bông hoa trên tuyến lửa, Đỗ Trung Quân)

Hay

Ba cô thanh niên xung phong trong những trang văn xuôi trữ tình êm mượt của Lê Minh Khuê gieo vào lòng người đọc ấn tượng khó quên về vẻ đẹp lung linh tỏa sáng của những ngôi sao xa xôi. Hình ảnh họ khiến ta nhớ đến ý thơ của Lâm Thị Mĩ Dạ trong "Khoảng trời hố bom" :

Em nằm dưới đất sâu

Như khoảng trời đã nằm yên trong đất

Đêm đêm tâm hồn em tỏa sáng

Những vì sao ngời chói lung linh.

Lâm Thị Mỹ Dạ viết bài thơ "Khoảng trời hố bom" tại Trường Sơn vào tháng 10 năm 1972, một trong những thời điểm ác liệt nhất của cuộc chiến tranh chống Mỹ. Bài thơ như một câu chuyện kể thủ thỉ trong đêm về công việc và sự hi sinh của cô gái mở đường trên chiến trường trường Sơn khói lửa. Cô gái mở đường trẻ trung – nhân vật trong bài thơ – là một trong hàng nghìn người lính Trường Sơn ngã xuống trong cuộc chiến tranh chống giặc Mỹ xâm lược.

Cả truyện ngắn "Những ngôi sao xa xôi" và "Khoảng trời hố bom" đều được sáng tác trong cuộc chiến tranh kháng chiến chống Mĩ ác liệt nhất của dân tộc. Họ đều là những cô gái thanh niên xung phong làm việc trên tuyến đường Trường Sơn hùng vĩ. Là những ngôi sao sáng bất diệt trên bầu trời Trường Sơn. Dẫu chỉ có một điều khác, những cô gái thanh niên xung phong trong"Khoảng trời hố bom" của Lâm Thị Mĩ Dạ đã hi sinh những họ đều là những cô gái kiên cường, bất khuất, sống mãi trong lòng dân tộc.

Một lần nữa, gợi về cái chết nhưng cái chết ấy đã được thi vị hóa. Bao trùm lên nó là thứ ánh sáng lung linh, nhiệm màu, đẹp như khoảng trời trong, như làn mây trắng. Nhà thơ Tố Hữu, trong bài thơ Người con gái Vệt Nam cũng có nhưng câu thơ đẹp đẽ như thế:

Em là ai? Cô gái hay nàng tiên

Em có tuổi hay không có tuổi

Mái tóc em đây, hay là mây là suối

Đôi mắt em nhìn hay chớp lửa đêm giông

Thịt da em hay là sắt là đồng?

6. Suy nghĩ về thế hệ trẻ Việt Nam

III. Kết bài

Ngôi kể thứ nhất, cách kể chuyện tự nhiên, ngôn ngữ sinh động, trẻ trung cùng nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật đặc sắc của tác giả đã góp phần không nhỏ trong việc khắc họa thành công thế giới tinh thần phong phú và trong sáng của những cô gái trẻ. Những trang cuối cùng của truyện khép lại nhưng dư âm của câu chuyện vẫn còn đọng mãi trong em. Vẻ đẹp tâm hồn của họ, những chiến công lặng thầm của họ mãi tỏa sáng, lung linh, lấp lánh và bí ẩn như những ngôi sao xa xôi.

- Hết-