Những bài thơ viết về mẹ là những bông hoa đẹp trong vườn thơ Đỗ Trung Quân. Tác giả viết nhiều và viết rất hay về mẹ. Đọc những vẫn thơ ấy, ta như bắt gặp bóng dáng mỗi người mẹ của mình trong đó: tần tảo, lam lũ lúc xuân xanh, khắc khổ, nhớ nhớ quên quên lúc về già. Và dù lúc nào, mẹ cũng là người dành cho ta tất cả yêu thương. Bài thơ "Mẹ ta trả nhớ về không" là bài thơ có số lượng câu chữ gần như ít nhất trong số những bài thơ viết về mẹ của Đỗ Trung Quân, nhưng lại để lại nhiều dư âm sâu lắng. Dòng thời gian nghiệt ngã không chỉ lấy đi mái tóc tuổi xanh mà còn lấy đi cả sự minh mẫn của mẹ. Hình ảnh người mẹ già "trả nhớ về không" trong bài thơ khiến người đọc không thôi day dứt... Nói về bài thơ "Mẹ ta trả nhớ về không", nhà thơ Đỗ Trung Quân có kể về câu chuyện của một người bạn mình: "Bạn tôi đi làm ăn xa gần như cả cuộc đời, nên khi về thăm mẹ năm bà 92 tuổi, người mẹ đã mắc chứng Alzheimer và không còn nhớ con mình là ai. Bà hỏi: Ông ơi, ông là ai? Bạn tôi ôm mẹ khóc như mưa...". Cảm động trước câu chuyện đó, nhà thơ đã viết bài thơ này. Bài thơ có cấu tứ khá đơn giản, khai thác hiệu quả của thủ pháp tương phản, đối lập: Khi mẹ còn trẻ, ta đi, mẹ khóc vì sợ con phải chịu khổ, phải vất vả khi rời xa vòng tay mẹ. Còn ta cười vì được tự do theo đuổi ước mơ, lí tưởng của cuộc đời, cũng có thể ta cười để trấn an mẹ, cười vì mẹ lo lắng cho con thái quá. Sau nhiều năm con trở về, lúc này mẹ đã già, không còn nhận ra con nữa, nên cười để chào "khách", cười để xã giao. Còn con thì khóc vì thương mẹ già, lú lẫn,... khóc vì sự ra đi của mẹ: "Trả trăm năm lại bụi hồng rồi đi". Tứ thơ chỉ có vậy nhưng hình ảnh người mẹ hiện lên khiến người đọc không khỏi rưng rưng, ngậm ngùi. Qua bài thơ, ta còn cảm nhận thấm thía tiếng lòng của nhân vật trữ tình dành cho mẹ: yêu thương, kính trọng, xót xa, nghẹn ngào... Bài thơ: Mẹ ta trả nhớ về không Tác giả: Đỗ Trung Quân ngày xưa chào mẹ, ta đi mẹ ta thì khóc, ta đi thì cười mười năm rồi lại thêm mười ta về thì khóc, mẹ cười lạ không ông ai thế? Tôi chào ông mẹ ta trí nhớ về mênh mông rồi ông có gặp thằng con tôi hao hao... tôi nhớ... nó... người... như ông. mẹ ta trả nhớ về không trả trăm năm lại bụi hồng... rồi... đi... Nguồn: Thơ Đỗ Trung Quân, 2016 Bài thơ sau đó được phổ nhạc bởi nhạc sĩ Trần Thiện Thanh và nhiều ca sĩ đã thể hiện thành công, xúc động bài hát này. (Ca sĩ: Thụy Long; Guitar: Trãi Nguyễn) (Thể hiện: Ca sĩ Lê Vỹ)
