Diễn biến nội tâm nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân qua Vợ chồng A Phủ của Tô Hoài

Đề bài: Phân tích diễn biến nội tâm nhân vật Mị khi đêm tình mùa xuân trong tác phẩm "Vợ chồng A Phủ" (Tô Hoài)

Bài viết​

Cuộc đời của chúng ta chính là những chuyến xe ngẫu nhiên, mỗi một chuyến xe sẽ là một cuộc trải nghiệm khác nhau về những hương vị của cuộc đời, về những đắng cay, ngọt bùi. Thế nhưng là may mắn hay bất hạnh lại không thể do chúng ta quyết định. Vậy nếu tràn đầy những niềm vui hay những đau thương không cách nào diễn tả thì sao? Khi đó văn học sẽ là nơi diễn tả những cảm xúc khó nói đó của chúng ta. Văn học là mặt hồ phản chiếu những mặt cảm xúc của con người từ trong hiện thực thông qua những diễn biến nội tâm của các hình tượng nhân vật. Và Tô Hoài là một trong những tác giả đã thành công khi khắc họa nội tâm nhân vật Mị trong "Vợ chồng A Phủ" mà tiêu biểu là khi đêm tình mùa xuân đến.

Nội tâm nhân vật là toàn bộ những biểu hiện thuộc cuộc sống bên trong của nhân vật, là những tâm trạng, những suy nghĩ, những phản ứng tâm lí.. của nhân vật trước những cảnh ngộ, những tình huống mà nhân vật gặp phải trong cuộc đời. Và Tô Hoài là một trong những tác gia lớn nhất của thế kỉ hai mươi, là cây bút tên tuổi và đáng kính nể của nền văn học hiện đại Việt Nam khi ông đã cầm bút hơn nửa thế kỉ. Nhưng bất kì tác phẩm nào ông mang đến cho chúng ta đều có sự chất lượng. Mỗi khi nhắc đến Tô Hoài là chúng ta nhắc đến tác phẩm "Dế mèn phiêu lưu kí" đã từng khiến tuổi thơ của mỗi cô cậu bé Việt Nam say mê. Bên cạnh đó, nói đến Tô Hoài ta cũng không thể không liên tưởng đến hình ảnh cô Mị xinh đẹp, trẻ trung làm nên nét đẹp tiêu biểu cho người phụ nữ vùng cao Tây Bắc trong"Vợ chồng A Phủ" . Tác phẩm không chỉ mang đến cho chúng ta những xúc động về một cuộc sống tủi nhục của người dân vùng cao dưới ách thống trị của chế độ nửa thực dân phong kiến mà còn mang đến sự xót xa, thổn thức trước những đắng cay mà người phụ nữ phải chịu đựng. Những đớn đau đó đã được Tô Hoài đã khắc họa rất sâu sắc qua chính nội tâm của nhân vật Mị mà cụ thể là khi đêm tình mùa xuân diễn ra.

Được làm dâu nhà giàu có ai mà không khát khao điều ấy? Nhưng Mị vốn dĩ chưa từng khao khát điều đó, ngược lại cô cầu xin bố "đừng bán con cho nhà giàu", nợ thì để cô "làm nương ngô giả nợ thay cho bố" . Mị chính là một cô gái xinh đẹp, cả tính cách cũng đẹp như thế. Mà cuộc đời nào có dễ dàng với ai, A Sử lợi dụng đêm Tết năm ấy, lợi dụng đặc điểm "người yêu của Mị thường đeo nhẫn ở ngón tay ấy" mà bắt Mị mang về cúng trình ma nhà nó. Và từ đây chính là khởi đầu, khởi đầu cho những chuỗi bi thương và đau khổ trong cuộc đời Mị. "Có đến hàng mấy tháng, đêm nào Mị cũng khóc" . Mị trốn về nhà, muốn tìm đến cái chết nhưng đến việc sinh tử của bản thân cũng không được lựa chọn, chỉ đành "ném nắm lá ngón xuống đất", chỉ "đành trở lại nhà thống lí" . Tuổi thanh xuân vốn dĩ đẹp đẽ của một đời người con gái cứ thế bị chôn vùi. Dần theo năm tháng, Mị quên dần những nỗi đau thương, nhưng đó không phải là Mị đã bớt đi những niềm đau, chẳng qua"ở lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi". Mị chấp nhận cái thực tại đang giày vò mình, bởi lẽ "Mị tưởng mình cũng là con trâu, mình cũng là con ngựa" nhưng cũng không giống con trâu, con ngựa. Đến động vật"làm còn có lúc, đêm nó còn được đứng gãi chân, đứng nhai cỏ" . Còn Mị, một thân phận đàn bà sống trong ngôi nhà tưởng chừng giàu có mà sung sướng, trái ngược lại, thân phận đàn bà ở ngôi nhà này "thì vùi vào việc làm cả đêm cả ngày" . Mị cũng chẳng còn khái niệm về thời gian, không gian. Bất kể lúc nào, chỉ cần khi bước vào căn buồng"Mị nằm, kín mít, có một chiếc cửa sổ một lỗ vuông bằng bàn tay", bất cứ"lúc nào trông ra cũng chỉ thấy trăng trắng, không biết là sương hay là nắng", không biết là đêm hay là ngày. Mị đã mất đi những cảm xúc vốn có của mình, một cô Mị trẻ trung, xinh đẹp cứ thì mà chôn vùi, những bản chất tốt đẹp cũng cứ theo những nỗi đau dồn nén ấy mà nhạt nhòa dần đi, cất vào một góc khuất trong chính trái tim cô.

Tuy nhiên, dẫu cuộc đời có tối tăm thế nào, thì ánh sáng vấn sẽ hiện hữu đâu đó quanh đây, dẫu có thay đổi thế nào, thì những bản chất tốt đẹp vẫn sẽ ở lại. Và đêm tình mùa xuân đã được Tô Hoài tái diễn lại để những bản chất tốt đẹp của Mị một lần nữa cháy lên như ngọn lửa mãnh liệt để chúng ta có thêm hy vọng về một người con gái đẹp người đẹp nết sẽ không bị chôn vùi bởi những tàn độc của xã hội lúc bấy giờ. Tô Hoài đã diễn tả nội tâm nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân để chúng ta thấy được không sự bạo tàn nào dập tắt hay trói buộc nổi sức sống tiềm tàng, khao khát tự do hạnh phúc mãnh liệt của một con người. Khi mùa xuân đến ở các làng Mèo trên núi, khi mà "các nương ngô lương lúa gặt xong ngô lúa đã xếp yên đầy các nhà kho" . Trẻ con thì đi "hái bí đỏ, tinh nghịch, đã đốt những lều canh nương để sưởi lửa". Không khí xuân rộn ràng như thế, đi đâu cũng thấy màu sắc của ngày Tết, khi thì thấy "những chiếc váy hoa đã đem ra phơi trên mõm đá xòe như con bướm sặc sỡ", khi thì nghe tiếng"cười ầm" của đám trẻ đợi Tết, chơi quay trước sân nhà. Còn Mị thì sao? Giữa không khí mùa xuân vui vẻ như thế này, Mị "ngồi nhẩm thầm bài hát của người đang thổi", tiếng sáo ấy "vọng lại, thiết tha bổi hổi":

"Mày có con trai con gái rồi

Mày đi làm nương

Ta không có con trai con gái

Ta đi tìm người yêu."​

Mùa xuân ở Hồng Ngài đầy màu sắc, âm thanh, nhưng đối với Mị đó đều là những điều trở nên xa lạ theo năm tháng. "Chẳng năm nào A Sử cho Mị đi chơi Tết" . Thế nhưng điều xa lạ ấy cũng lại là một điều quen thuộc, gần gũi với Mị trong quá khứ. Phải chăng Mị đang nhớ lại một điều gì đó? Sau bao lâu khi "mỗi ngày Mị càng không nói", lần đầu Mị nhẩm thầm bài hát dường như là một điều thân quen với chính bản thân cô. Và rồi những đêm tình mùa xuân đã tới, sau bữa cơm Tết cúng ma ở nhà thống lí Pá Tra, khi xung quanh Mị à những tiếng"chiêng đánh ầm ĩ", "hết bữa cơm lại tiếp ngay bữa rượu bên bếp lửa", Mị cũng uống rượu. "Mị lén lấy hũ rượu", "cứ uống ực từng bát" . Tiếng "ực" đó nghe mà sao chua cay. Mị đang nuốt vào những ngụm rượu, hơi men hay đang nuốt vào lòng mình những đau thương, xót xa, tủi nhục bấy lâu. Uống cho say liệu rằng Mị có quên được những nỗi khổ của chính mình, những niềm đau đã qua, những đắng cay lúc này và một tương lai mờ mịt phía trước? Thế nhưng Tô Hoài đã chọn lựa "rượu" - một tác nhân rất hay để chúng ta có thể nhìn thấy những biến chuyển trong cảm xúc của Mị, trong lòng Mị đang đổi thay một điều gì đó. Thời điểm"mọi người nhảy đồng, người hát", tuy rằng "Mị lịm mặt ngồi đấy nhìn" nhưng trong lòng Mị, Mị "đang sống về ngày trước". "Tai Mị văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng", chẳng biết đấy là tiếng sáo từ đâu, có thể là từ thực tại lúc bấy giờ, ở ngoài kia có những người đang thổi sáo rủ nhau hò hẹn, đi chơi Tết, cũng có thể là từ quá khứ của Mị vọng lại. Mị bắt đầu nhớ, trong kí ức tươi đẹp trước, "Mị thổi sáo giỏi". Mị đang sống lại là cô gái xinh đẹp ngày trước hay sao? Tô Hoài đã vẽ nên cho chúng ta một bức tranh thật hoàn mỹ ngay bên bếp lửa trong chính đêm mùa xuân này, "Mị uống rượu bên bếp và thổi sáo", "uốn chiếc lá trên môi", Mị "thổi lá cũng hay như thổi sáo" . Bao nhiêu kỉ niệm đẹp tràn về trong tâm trí cô lúc này, có một ngọn lửa bùng cháy lên trong lòng cô. Ngọn lửa ấy làm cháy lên khát vọng ngày xưa, cháy lên những kí ức tươi đẹp. Mị nhớ lại đã từng "có biết bao người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị" . Mị nhớ lại"Mị trẻ lắm", "Mị vẫn còn trẻ" . Khi "rượu đã tan từ lúc nào", "người về", "người đi chơi đã vãn cả", Mị "trông ra cái cửa sổ lỗ vuông mờ mờ trắng trắng", bỗng dưng trong lòng Mị nhen nhóm lên những tia "vui sướng như những đêm Tết ngày trước", Mị "thấy phơi phới trở lại". Mị tạm bỏ quên đi những thực tại khổ đau, Mị quay về với quá khứ tươi đẹp ngày trước. Hồi tưởng về mùa xuân thời con gái trẻ trung, Tô Hoài đã tái hiện lại cho chúng ta từng giai đoạn sống dậy bản thân thật sự của Mị, từ trong những nghĩ suy, hành động. Nỗi nhớ về quá khứ, khát vọng về những điều tốt đẹp quá mãnh liệt, thực tại phũ phàng lại khiến mị đớn đau. Mị nhìn thấy ngoài kia, "bao nhiêu người có chồng cũng đi chơi ngày Tết", còn Mị với A Sử là sợi dây trói buộc phải ở với nhau chứ nào có lòng gì. Nghĩ đến, Mị chỉ thấy"nước mắt ứa ra". Nghĩ đến, nếu có "nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị sẽ ăn cho chết ngay, chứ không buồn nhớ lại nữa" . Một lần nữa Mị lại nghĩ đến cái chết. Nhưng tâm tư này của Mị lại khiến chúng ta mừng rỡ hơn vì Mị đang thật sự sống dậy chính bản thân mình ngày trước. Mị muốn chết vì Mị muốn sự giải thoát, là khát khao được sống là chính mình chứ không phải tiếp tục cuộc sống như ngục tù, như một người"vô hồn" . Khát vọng sống cháy bừng bên trong càng khiến cho Mị phẫn uất những thực tại phũ phàng, tủi nhục này. Mị càng nhớ về ngày trước, "tiếng sáo gọi bạn yêu vẫn lửng lơ bay ngoài đường", như thể âm thanh vọng từ quá khứ đang thôi thúc Mị quay trở lại là chính mình:

"Anh ném pao, em không bắt

Em không yêu, quả pao rơi rồi.."​

Tiếng sáo văng vẳng, tiếng sáo thiết tha, tiếng sáo bồi hồi, nhiều lần vọng lại trong đầu Mị, tiếng sáo đang "rập rờn" . Cuối cùng Mị quyết định đến góc nhà, "lấy ống mỡ, xắn một miếng bỏ thêm vào đĩa đèn cho sáng" . Hình như Mị cũng đang bỏ thêm vào cuộc đời mình thêm một tia hy vọng mới, đang bỏ thêm một chút chất đốt, đốt lên ngọn lửa khát khao về những điều tốt đẹp. "Mị muốn đi chơi", Mị muốn trở lại với những cuộc chơi vui vẻ ngày ấy, trở lại với thanh xuân của mình. "Mị quấn lại tóc, Mị với tay lấy cái váy hoa vắt ở phía trong vách", từng hành động được Tô Hoài miêu tả chậm rãi mà cụ thể, dứt khoát. Mặc cho A Sử hỏi, Mị cũng không nói lời nào. Mị "nổi loạn" . Mị sống lại là chính mình ngày xưa, không cam chịu cái số phận đọa đày nữa. Mị muốn đi chơi như cách mà Mị muốn giải thoát cho chính mình, Mị đang tìm một lối thoát để đi tìm lại những điều tốt đẹp từng có. Nhưng nào đâu dễ dàng như vậy khi A Sử phát hiện được sự khác biệt của Mị, nó"lấy làm lạ" rồi cũng mau chóng dập tắt khát khao của Mị, nó "trói đứng Mị vào cột nhà", "tắt đèn" rồi đi ra ngoài với những cuộc chơi của bản thân nó. Nhưng trong khoảnh khắc đấy, khi bóng tối bao quanh, "Mị đứng im lặng, như không biết mình đang bị trói" . Mị vẫn chưa trở về thực tại lúc này, Mị vẫn còn chìm đắm trong men say, trong "hơi rượu nồng nàn", trong "tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi, những đám chơi" . Mãi đến khi Mị"vùng bước đi", "tay chân đau không cựa được", Mị mới lờ mờ nhận ra hoàn cảnh của mình lúc này, lúc mê lúc tỉnh, nhưng sâu trong niềm đau, Mị vẫn biết mình bây giờ "không bằng con ngựa" . Cứ như thế, đêm tình mùa xuân trôi qua trong nỗi đau bị dây trói thít lại, trong nỗi nhớ tha thiết nồng nàn, trong hơi rượu, tiếng sáo. Lần đầu "nổi loạn" của Mị đã được Tô Hoài tái diễn trọn vẹn như thế. Nhưng đó không phải là dấu chấm hết, đó là sự khởi đầu âm thầm. Ngọn lửa khát khao từ từ nhen nhóm và bùng cháy lên trong đêm đấy, dẫu bị A Sử dùng biện pháp độc ác, không nên đối xử với một người con gái thì Mị vẫn còn tia lửa về những khát khao trong lòng đang chờ đợi một ngày cháy thật sự mạnh mẽ hơn. Như một đợt sóng ngầm dâng lên rồi tràn ra, Mị đã trở về với chính mình ngày xưa dù chỉ trong chốc lát, từ cõi quên Mị trở về cõi nhớ, từ cõi mơ hồ Mị chợt tỉnh, Mị nhớ ra mình là ai, nhớ ra những kí ức của mình vốn đã bị cất giấu từ rất lâu. Mặc dù Tô Hoài mô tả rất ít những hành động nhưng từ đấy, kết hợp với tâm trạng, cảm xúc của Mị diễn biến từng lúc, không gian, thời gian, Tô Hoài đã dẫn dắt chúng ta đi theo biến chuyển trong nội tâm của nhân vật. Để từ đó chúng ta nhận ra có quá nhiều nỗi đau trong bản thân Mị nhưng cũng có rất nhiều khát khao đang chờ đợi cơ hội rực cháy. Để từ đó chúng ta nhận ra sự thành công của Tô Hoài khi miêu tả nội tâm nhân vật, mang đến cho độc giả một niềm tin rằng sẽ không điều gì đánh gục được Mị, cũng như không thế lực bạo tàn nào vùi dập được sức sống tiềm tàng của một con người, không một sợi dây nào trói buộc được những khát khao về một tương lai, một cuộc đời tươi sáng.

Tô Hoài từng nói: "Đất nước và người miền Tây đã để thương để nhớ cho tôi nhiều, không thể bao giờ quên.. Hình ảnh Tây Bắc đau thương và dũng cảm lúc nào cũng thành nét, thành người, thành việc trong tâm trí tôi" . Có lẽ vì thế mà Tô Hoài đã dành rất nhiều tâm huyết cho"Vợ chồng A Phủ", đặc biệt là kĩ lưỡng trong từng chi tiết diễn biến nội tâm của nhân vật Mị. Từng thay đổi, từ lúc Mị bắt đầu nhen nhóm kí ức, nhớ về bài hát từng thuộc, ngồi nhẩm thầm theo tiếng sáo ngoài kia, khi Mị uống rượu để mong mang theo những đắng cay mà nuốt vào lòng, rồi đến khi ngọn lửa về quá khứ cháy lên, về những khát vọng ngày xưa lẫn bây giờ. Tô Hoài để chúng ta thấy được thế giới nội tâm của Mị, vì thế giới nội tâm của con người là nơi tốt nhất để thể hiện tính cách, phẩm chất con người. Quả thật, theo từng diễn biến, thế giới nội tâm của Mị được dần mở ra, không chỉ là một cô Mị xinh đẹp, Tô Hoài thông qua đó tái hiện rõ nét những nét đẹp vốn có của Mị, tái hiện sự mạnh mẽ, yêu đời ngày trước, tái hiện khát khao đối với chính cuộc đời mình. Mị hiện lên đẹp đẽ như lúc ban đầu khi còn là con gái, còn có bố, còn phản đối gả cho nhà giàu, không gì có thể dập tắt hoàn toàn bản thân cô. Thành công của Tô Hoài là khi Tô Hoài mang đến những nét đẹp của Mị, không phải bộc lộ qua lời kể, câu văn đơn thuần, qua những sự việc mà là qua nội tâm của cô. Nội tâm con người chính là mặt gương phản chiếu tốt nhất bản thân người đó. "Có một gương mặt đẹp soi vào gương quả là hạnh phúc. Nhưng hạnh phúc càng trọn vẹn hơn nếu có tâm hồn đẹp để mỗi khi soi vào gương lương tâm sâu thẳm mà lòng không hổ thẹn." Và Tô Hoài phản ánh hết tất cả mọi thứ lên tấm gương đó, để nói lên rằng xã hội lúc bấy giờ tàn độc với con người như thế nào và sự bạo tàn ấy chẳng cách nào trói buộc được sức sống, khát khao tiềm tàng của Mị nói riêng và của con người nói chung. Tất cả những nét riêng của Mị đã được Tô Hoài tái hiện thành công thông qua diễn biến nội tâm trong đêm tình mùa xuân như thế.

Nội tâm nhân vật thể hiện được nét riêng của nhân vật đó, thông qua mạch cảm xúc, suy tư trong nội tâm sẽ đào sâu hơn tâm hồn, tính cách, phẩm chất của hình tượng nhân vật. Mà không gì quý giá hơn một tâm hồn đẹp, không gì đáng giá hơn những khát khao, những phẩm chất vốn có của con người nhưng đôi khi những điều ấy ẩn giấu trong những góc khuất ít ai thấy. Và Tô Hoài là một trong những nhà văn thành công khi khai thác thế giới nội tâm nhân vật, Tô Hoài đã tìm đến thế giới đẹp đẽ bí ẩn đó để mang đến cho chúng ta thêm mở rộng về những vẻ đẹp mới – vẻ đẹp của con người vùng cao Tây Bắc và nổi bật là thông qua hình tượng Mị từ tác phẩm "Vợ chồng A Phủ" . Tô Hoài đã thật sự thành công.