Điểm sáng tạo cho bài văn nghị luận từ lâu được đưa vào khung điểm chính thức của biểu điểm, đáp án các kì thi. Sáng tạo trong văn nghị luận thể hiện qua nhiều khía cạnh: Cách dùng từ, đặt câu, cách kiến tạo câu văn, cách sử dụng các biện pháp nghệ thuật, cách vận dụng kết hợp các thao thác lập luận, cách so sánh, liên hệ mở rộng.. Vậy làm thế nào để đạt được số điểm sáng tạo, với đoạn nghị luận xã hội là 0.25 điểm và bài nghị luận văn học là 0.5 điểm? Tôi xin chia sẻ một cách (trong nhiều cách) để đạt điểm sáng tạo, đó là phải biết vận dụng liên hệ so sánh thêm với những ngữ liệu có liên quan đến tác phẩm nghị luận. Chú ý: - Khi liên hệ, so sánh, ta phải chỉ ra điểm tương đồng hoặc khác biệt giữa các ngữ liệu để đi đến những nhận xét, khái quát cần thiết. - Không nên lạm dụng thao tác này, mỗi bài nghị luận chỉ nên liên hệ, so sánh từ 2 - 3 ngữ liệu. Vẻ đẹp Tây Bắc: Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc Khi lòng ta đã hóa những con Tàu (Tiếng hát con tàu – Chế Lan Viên) Vẻ đẹp dòng sông Việt: "Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu Mà khi về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyền, vượt thác Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi" (Đất Nước – Nguyễn Khoa Điềm) Vẻ đẹp trữ tình của dòng sông 1. Ta chợt nhớ đến hai câu thơ trong "Dục Thúy sơn" của Nguyễn Trãi vào thế kỉ mười lăm, khi vị thi nhân ấy cũng dùng hình ảnh mái tóc để gợi một nét uốn quanh của dòng sông Vân chảy quanh ngọn núi: "Bóng tháp hình trâm ngọc Gương sông ánh tóc huyền" 2. Nếu Hoàng Phủ Ngọc Tường nhìn thấy sông Hương có màu xanh thẫm đẹp như một đóa hoa phù dung "sớm xanh trưa vàng chiều tím" do sự phản quang của mây trời thì Nguyễn Tuân nhận ra sắc nước Sông Đà đầy biến ảo, khẳng định mỗi mùa nước SĐ có một sắc diện riêng, một vẻ đẹp riêng. 3. Cái "lặng tờ" của Đà giang trong văn Nguyễn Tuân gợi nhắc chúng ta đến nét chấm phá bình lặng, đơn sơ trong thơ cổ mà Hồ Xuân Hương miêu tả Tràng giang: Xanh um cổ thụ tròn xoe tán Trắng xóa tràng giang phẳng lặng tờ. 4. Nếu như ta từng trân trọng cái "giật mình" thương thân của Thúy Kiều, cái "giật mình" vì hoài nhớ khi nghe "văng vẳng tiếng ếch" của Tú Xương thì ở đây, ta lại nâng niu, cảm mến biết bao cái cảm giác "giật mình" mà Nguyễn Tuân ao ước cho sự đổi thay, phát triển của quê hương. Đó là niềm ước ao về diện mạo được đổi mới của đất nước, giống như Chế Lan Viên đã từng viết: "Tàu hãy vỗ dùm ta đôi cánh vội Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga" Hay như niềm hăng say, phấn khởi mà ta có thể bắt gặp trong thơ Tố Hữu: Yêu biết mấy những dòng sông bát ngát Giữa đôi bờ dào dạt lúa ngô non Yêu biết mấy những con đường ca hát Qua công trường mới dựng mái nhà son Vẻ đẹp hung bạo của sông Đà: 1. Về vách đá hai bên bờ sông Nét khắc họa này khiến ta nhớ đến sông Hương trong trang viết của HPNT: "Nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách". 2. Về cảm giác khi đi qua lòng sông Cách miêu tả đó có lẽ chưa có nhà văn nào ngoài Nguyễn Tuân. Mà nói như nhà giáo Đỗ Kim Hồi, thì cách miêu tả tinh tế, chính xác như vậy không thể có ở "một sức bút bình thường", phải đi nhiều lần, đọc nhiều tài liệu, phải có tài năng và sống hết mình với con sông thì NT mới miêu tả được như thế. 3. Về tiếng "thở" của lòng sông Đến đây, ta dường như nghe trong cái âm vang của Đà giang dưới ngòi bút Nguyễn Tuân một chút hội ngộ với Homero trong cuốn sử thi Ô đi xê bất hủ, khi viết về cái hung bạo của chốn eo biển xa xôi nào đó thời cổ đại: "Biển khơi chuyển động, sôi lên như nước trong cái chảo đặt trên một bếp lửa hồng". 4. Về sứ c mạnh của hút nước, thác nước Gs Nguyễn Đăng Mạnh đã từng nhận định: "NT là nhà văn của những cảm giác mạnh" 5. Cảnh tượng hùng vĩ trên sông Đà là tiêu biểu cho vẻ đẹp của núi rừng Tây Bắc: "Đường lên Mường Lễ bao xa Trăm bảy mươi thác trăm ba mươi ghềnh" Nhận định về Nguyễn Tuân: 1. "Nếu Xuân Diệu xem tình yêu là tôn giáo thì Nguyễn Tuân xem cái đẹp như là tôn giáo của mình" (Gs Trần Đình Sử) 2. Nguyễn Minh Châu đã từng ngợi ca: "Nguyễn Tuân là một định nghĩa về người nghệ sĩ." 3. Nguyễn Tuân là "một nhà văn mà khi ta gọi là một bậc thầy của ngôn từ, ta không hề thấy ngại miệng, một nhà văn độc đáo vô song mà mỗi dòng, mỗi chữ tuôn ra đầu ngọn bút đều như có đóng một dấu triện riêng" (Gs Anh Đức) Nhận định về bài kí: 1. Ba chữ 'nắng giòn tan' kì diệu đến mức, khi viết ra rồi thì không thể nào "đúng hơn, hay hơn, không để đem bất kì câu từ nào đổi khác đi được." (Đỗ Kim Hồi) 2. Từ ngữ phong phú, sống động, giàu giá trị tạo hình và có sức gợi cảm cao, nhịp văn chậm rãi, trữ tình, mênh mang dư vị của hương nguồn hoa núi, mà nói như Phan Huy Đông thì đó là "sự tự do của một tài năng, một đấng hóa công thực sự trong nghệ thuật ngôn từ" 3. Nhà giáo Đỗ Kim Hồi khi nhận định về bài kí của NT đã từng viết rằng, trong mỗi nhà văn lớn lại có một đứa trẻ thơ vẫn giữ được cái cảm tính trong trẻo hồn nhiên mà người lớn vẫn thường để cằn cỗi trên đường đời khó nhọc. 4. Nhà văn dùng những câu văn góc cạnh, giàu chất tạo hình, tạo nhạc, ngôn từ biến hóa phong phú, những câu văn nổi hình, nổi sắc, trúc trắc, gập ghềnh, mà nói như nhà thơ Phạm Tiến Duật là những câu văn "dài khúc khuỷu, tỉa tót mà vẫn mạch lạc" Liên hệ vẻ đẹp người lái đò: 1. Cảnh vượt thác: Qua đó, ta thấy được vẻ đẹp trí dũng song toàn của người lái đò thăng hoa trên mặt trận vượt thác, mà thấp thoáng trong sự chủ động, hiên ngang ấy, ta dường như thấy được vẻ đẹp hào hùng của vị Phù Đổng Thiên Vương cưỡi ngựa thần nhổ tre đánh giặc. 2. Người lái đò là tiêu biểu cho hình ảnh người lao động Tây Bắc và người lao động trên khắp đất nước trong thời kì đổi mới: Qua hình tượng nhân vật trong tác phẩm có thể hình dung trên các miền đất thiên nhiên hung dữ có hàng nghìn hàng vạn những con người quả cảm và nghệ sỹ như người lái đò dòng sông cuối trời Tây Băc, họ vẫn luôn hiện diện thầm lặng và chiến đấu trên khắp mọi vùng đất tổ quốc Việt Nam. Đó cũng là những con người đối mặt với thiên nhiên hung dữ, tận dụng sức mạnh thiên nhiên làm lên cuộc sống và tham gia chiến đấu chống kẻ thù ở miền Nam, như Dì Tư béo, Ông lão bán rắn, Phường săn cá sấu trong "Đất rừng phương Nam" của Đoàn Giỏi hay Chín Kiên, ông Sáu già trong "Rừng U Minh" của Nguyễn Văn Bổng. Nhận định để liên hệ về nội dung, nghệ thuật 1. Nhà văn Thạch Lam từng nói: "Công việc của nhà văn là phát hiện ra cái đẹp ở chỗ không ai ngờ tới, tìm cái đẹp kín đáo và che lấp của sự vật để cho người đọc một bài học trông nhìn và thưởng thức" 2. Leonid Leonov từng nhận định: "Một tác phẩm phải là một phát minh về hình thức, một khám phá về nội dung." 3. Huy-gô đã từng nói: "Bình thường là cái chết của nghệ thuật" 4. "Không để mình giống ai và cũng không ai bắt chước được mình" (Phan Cự Đệ) 5. Nhà văn Tuốc ghê nhép từng khẳng đinh: "Cái quan trọng của một tài năng văn học tôi nghĩ là tiếng nói của riêng mình không thể tìm trong cổ họng bất kì người nào khác"
